دوران طاهریان
اوّلین حکومتِ مستقل ایران بعد از حملة اعراب بودند. در اوایل قرن سوّم، طاهر بن حسین (طاهر ذوالیمینین) سردار ایرانی مأمون (خلیفة عبّاسی) توانست، امین برادر مأمون را شکست دهد و مأمون را به خلافت رساند. در آن زمان، مهم‌ترین منطقة ایران «خراسان» بود. چندی بعد، از آنجا که رفع درگیریهایی که در خراسان به وسیله خوارج روی داده بود ضرورت فوری داشت، و نیز خلیفه هم ترجیح می داد قاتل برادر را از پیش چشم خود دور نماید، ولایت خراسان را به طاهر سپرد. البته، این فرمانروایی شامل سیستان و کرمان نیز می‌شد و مشتمل بر نظارت بر ماور النهر و احیانا فتوحات اسلامی در آن نواحی هم بود. طاهر آرزو داشت حکومتی مستقل تشکیل دهد و به همین دلیل به محض یافتن فرصت، اعلام کرد که دیگر از مأمون اطاعت نمی‌کند و این آغاز تشکیل نخستین حکومت ایرانی پس از اسلام بود. طاهر اندکی بعد نام خلیفه را از خطبه حذف کرد و چند وقتی نگذشت که خبر مرگ او را اعلام کردند. مرگی مشکوک. پس از او فرمانروایان دیگری نیز از این خاندان روی کار آمدند امّا هیچ یک آنچنان که شایسته بود، فرمانروایی نکردند. در زیر با نام و لقب هر یک آشنا می‌شویم:
۱ـ طاهر بن حسین معروف به ذوالیمینین
۲ـ طلحه بن طاهر
۳ـ علی بن طاهر
۴ـ عبدالله بن طاهر
۵ـ طاهر بن عبدالله
۶ـ محمد بن طاهر بن عبدالله
در زمان طاهریان نیشابور به پایتختی برگزیده شد. همچنین طاهریان در جنگ با خوارج در شرق ایران به پیروزی دست یافتند و سرزمینهای دیگری مانند سیستان و قسمتی از ماوراءالنهر را نیز به تصرّف درآوردند و نظم و امنیّت را در مرزها برقرار کردند. گفته می‌شود که در زمان حکومت طاهریان، به جهت اهمیّت دادن آنان به کشاورزی و عمران و آبادی، کشاورزان به آسودگی زندگی می‌کردند.
در زمان طاهریان قیامهای بابک و مازیار که به ترتیب در آذربایجان و طبرستان (مازندران) رخ داد، باعث شد که آنها از توجّه به شرق ایران باز مانند. به همین دلیل خوارج در این منطقه دست به شورش زدند. آخرین امیر طاهری، محمدبن طاهر نیز فردی مقتدر نبود. در نتیجه حکومت طاهریان رو به ضعف نهاد و سرانجام در میانه‌های سده سوّم هجری به دست یعقوب لیثِ صفّار سرنگون شد.
منبع: «روضة الصفا»، تألیف محمد بن خاوندشاه بلخی، تلخیص از دکتر عباس زریاب، تهران،۱۳۷۳.
