طبقه بندی موضوعی
-
خکام شناخت و خبرها
(۳۲) -
سفر - کمپ - کمپر
(۲) -
دوره های تاریخی
(۴۱)-
ایران باستان
(۶) -
ایران اسلامی
(۱۶) -
شهرنشینی و عیلام
(۷) -
پیش از تاریخ
(۱۲)
-
-
ایران شناسی
(۱۰) -
تهران شناسی
(۲۰)
-
درباره میراث فرهنگی
(۸۶) -
کتاب خوان
(۱۹)
فهرست مطالب
درآمد
بنای دارالخلافۀ ناصری
ایجاد مدرسه و مسجد سپهسالار
پدیدآمدن نخستین کارخانه های جدید
چگونگی حرمخانۀ ناصری
داستان چنار عباسعلی
ایجاد ضرابخانه
پایگیری هنر عکاسی
تأسیس چاپخانه
آتش بازی
برپایی واگون اسبی
روشنایی تهران
راه اندازی ماشین دودی
نقاره خانۀ دارالخلافۀ ناصری
قزاقخانۀ دارالخلافۀ ناصری
نخستین مجسمه
میدان مشق و مراسم نظامی
بنای شمس العماره
نخستین باغ وحش در تهران
اوضاع حمام ها
نخستین مریضخانۀ دولتی
کهن ترین و معتبرترین آب انبار
چشمه علی
مدرسه مجمع الصنایع
نخستین خط تلگراف در تهران
پست و چاپار در دارالخلافۀ ناصری
تأسیس نخستین کتابخانۀ عمومی
لوطی های تهران
زورخانه و پهلوانی
سفرهای اهالی تهران به اطراف
تشییع جنازه حاج ملاعلی کنی
اخراج سیدجمال الدین از تهران
جنبش تحریم تنباکو
سلام های رسمی دربار
میهمانی در سفارتخانه های خارجی
معرکه گیری
کوچه آشتی کنان
محلۀ یهودیان
نخستین کلیساهای ارامنه
کشته شدن ناصرالدین شاه
جلوس مظفری در دارالخلافه
تشییع جنازۀ ناصرالدین شاه
اعدام میرزا رضا کرمانی
حاج شیخ هادی نجم آبادی
تأسیس مدارس میسیونرهای خارجی
مکتب خانه های تهران
تشکیل انجمن معارف
تأسیس مدرسه رشدیه
ایجاد مدرسه علوم سیاسی
تخریب گورستان مسلمانان و تأسیس بانک استقراضی روس
انقلاب مشروطه در تهران
دریافت متن pdf کتاب تهران قدیم سعید نفیسی
گفتگوی خانوادگی درباره تهران قدیم
مؤلف: سعید نفیسی
ناشر: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
سال چاپ: 1382
تعداد صفحات: 60
قطع: وزیری (شومیز)
توضیح کتاب:
در این کتاب گوشه هایی از حوادث تاریخی، ویژگیهای بناهای تاریخی و برخی نکات برجسته فرهنگی و تاریخی شهر تهران، به صورت گفت و گویی دوستانه میان یک معلم دبیرستان با خانواده دوستش، به زبان ساده و کوتاه بازگو میشود. برخی از موضوعات گفت و گو عبارت اند از: وجه تسمیه تهران، ریشه زبانی و تاریخی نام تهران، پیشینه 1200 ساله تهران، حمله مغول و ویرانی ری، آثار بناهای تاریخی مشهور تهران و زمان ساخت آنها، تهران در عصر صفوی، وسعت تهران در دوران متاخر، انتخاب تهران برای پایتختی، ساختمان ارگ تهران، امامزاده های تهران و اطراف آن، توسعه شهری و ساخت بناهای عمومی، ساختمانها و بناهای مشهور دولتی و خصوصی، مساجد تهران، میدانها و معابر مشهور، شیوه زندگی مردم تهران.
تهران‌شناسی از سیر تا پیاز
تهران‌شناسی نام دوره‌ای است که خکام در طول 15 سال گذشته، ویژه دانش‌آموزان (به ویژه در مقطع دبیرستان [دورۀ یکم و دوّم]) برگزار می‌کند. این دوره چند هفته‌ای دو بخش آموزگاهی و گردشگری را در بر می‌گیرد. در بخش آموزگاهی (کلاسی)، نخست پیوستگان گذراندن این دوره به گونه‌ای فراگیر با روش‌های کار، نقشه‌خوانی و دانش و مهارت جغرافیایی (پهنه‌نگاری) آشنا می‌شوند و سپس در دورۀ پیش رو به هر یک از بخش‌های زیر که مورد علاقه ایشان باشد، راه می‌یابند.
بخش‌های گوناگون دوره تهران‌شناسی:
1ـ تهران‌شناسی؛ بخش استانی ـ فرهنگی که دربردارنده گردش‌های فرهنگی در شهرها، روستاها و منطقه‌های دیدنی استان تهران است. (استان‌گردی فرهنگی)
2ـ تهران‌شناسی؛ بخش استانی ـ طبیعی که دربردارنده گردش‌های طبیعی (طبیعت‌گردی) در شهرها، روستاها و منطقه‌های دیدنی استان تهران است. (استان‌گردی طبیعی)
3ـ تهران‌شناسی؛ بخش شهرستانی ـ فرهنگی که دربردارنده گردش‌های فرهنگی در شهر تهران، از شمال تا جنوب شهر تهران است. (شهرگردی فرهنگی و طبیعی)
4ـ تهران‌شناسی؛ بخش بافت کهن (دارالخلافه) که دربردارنده گردش‌های فرهنگی در 5 منطقه کهن شهر تهران است. (بافت‌گردی)
5ـ تهران‌شناسی؛ بخش گنجینه‌های تهران و دیدار از گنجینه‌های شهر تهران است. (گنجینه‌گردی)
در این دوره ما در پِیِ:
1ـ درونی کردن حسّ تعلّق به شهر و دیار خود در آنها هستیم.
2ـ ایجاد حسّ مشارکت، همیاری و همکاری گروهی در آنها هستیم.
3ـ آشنایی با بخشی از فرهنگ ملّی با محوریّت شهر و استان خود در آنها هستیم.
در این دوره بچّه‌ها فرا می‌گیرند که:
1ـ چگونه به یک مسافرت شاد و کم‌هزینه بروند و بخشی از اوقات فراغت خود را پر کنند.
2ـ چگونه با دیگران و مردم مناطق دیگر برخورد کنند.
3ـ چگونه با یادگارهای فرهنگی، تاریخی و طبیعی برخورد کنند و از بودن در کنار آنها لذّت ببرند.
4ـ چگونه با شرایط ویژه به خوبی کنار آیند.
دریافت برنامۀ تهران شناسی از سیر تا پیاز
روستای شهرستانک از توابع آسارای کرج در ۵۵ کیلومترِی شمال خاوری کرج و ۹۰ کیلومتری تهران جای گرفته است. بلندای این روستا از سطح دریا ۲۱۹۰ متر است و آب و هوای آن در زمستان سرد و تابستان معتدل و دلپذیر است.
جادۀ ناصری، راهی که از زمانهای دور شهر ری را به مازندران متصل می‌کرد و در دورۀ قاجار توسعه یافت، از این آبادی می‌گذرد. امروزه هنوز کوهنوردان از این مسیر استفاده می‌کنند. در حال حاضر بهترین مسیر دسترسی به شهرستانک، راه آسفالتۀ ۸ کیلومتری‌ای است که از جاده کرج-چالوس، نرسیده به گچسر منشعب شده و به شهرستانک منتهی میشود. آزادراه تهران - شمال نیز از نزدیکی شهرستانک خواهد گذشت.
شهرستانک که روستایی کوهستانی در شمال کوه توچال است، روستایی تاریخی به شمار می رود و ناصرالدین شاه قاجار در آن کاخ ویژه‌‌ای داشته که امروزه به کاخ شهرستانک شناخته می شود.
کاخ ناصری
این کاخ درحدود سال‌های 1295 قمری به دستور ناصرالدین شاه ساخته شد و امروز در فهرست میراث فرهنگی به ثبت رسیده است. این کاخ یرمسکونی است و درِ اتاق‌ها بسته است؛ تقریبا تمام کاخ دوره ناصری تخریب شده و فقط یک ساختمان که در دوره پهلوی دوم مرمت شده بود سرپا است. در این کاخ فقط روزهای صبح جمعه برای بازدید باز میشود.
کتیبه قجری
در ضلع شرقی کاخ یک سنگ بزرگ قرار دارد که ارتفاعش بیشتر از چهار متر است و کتیبه‌ای روی آن کنده‌کاری شده. اگر از مردم روستا بپرسید، می‌گویند زمانی ناصرالدین شاه اینجا مشغول استراحت بوده که این سنگ از کوه روبه‌رو پایین می‌آید و متوقف میشود. بعد شاه قاجار دستور می‌دهد شرح این ماجرا را روی این سنگ بکنند. اما نوشته‌های روی سنگ دیگر خوانا نیست.
این کاروانسرای 12 هزار مترمربعی را مادر کاروانسراهای ایران نامیده‌اند. کاروانسرای دیرگچین مربوط به دوران ساسانی ـ صفوی است و همکنون در حوزۀ میراث فرهنگی شهرستان قم قرار گرفته است. در کتاب‌های تاریخی مثل تاریخ قم، صوره الارض و کاروانسراهای ایران که جستجو کنیم، می‌بینیم که دیرگچین را با نام‌های مختلفی آورده‌اند، نام‌هایی مثل اردشیر، دیرالجص، دیر گچین و دیر کاج.
این کاروانسرا همکنون در کیلومتر 60 بزرگراه گرمسار ـ قم در کنار جاده و تقریبا در 10 کیلومتری چرم شهر قرار دارد. دیرگچین بر سر شاهراه ارتباطی جنوب شرق به غرب و در مسیر قم به ری قرار داشته؛ مسیری که در گذشته یکی از پر رفت و آمد‌ترین و کلیدی‌ترین مسیرهای کشور به شمار می‌رفت. اهمیت این کاروانسرا در دوره سلجوقیان با رونق گرفتن مسیر ساوه و قم به ورامین باز هم بیشتر شد. در دوران صفوی این کاروانسرا مرمت شده و بناهایی به آن افزوده شد.
بنای دیر گچین، از جمله کاروانسراهای چهار ایوانی ایران است که بر خلاف بسیاری از کاروانسرا‌ها در آن علاوه بر اتاق‌ها، حجرهها، ایوان‌ها، شترخوانها و فضاهای اقامتی ویژه، دارای حیاطی وسیع، حمام عمومی، سرویسهای بهداشتی عمومی، آسیاب، حوض خانه، مسجد، دکان‌های خرید و فروش کالا، حیاط خلوت و در خارج بنا، آتشکده، کورۀ آجرپزی، آب انبار و قبرستان وجود دارد. در ضلع جنوب شرقی این کاروانسرا مسجدی 300 متر مربعی قرار دارد و درضلع شمال شرقی آن حیاط خلوتی طراحی شده که محل استقرار مهمانان ویژه و مأموران حکومتی بوده است. البته به تمام این تجهیزات داخلی باید ملحقاتی مثل بنای قلعه گلی کنار کاروانسرا، کوره آجرپزی، آب انبار و قبرستان را در خارج از کاروانسرا اضافه کنید که با احتساب آنها مساحت این بنا به 19 هکتار می‌رسد.
کاروانسرای دیر گچین که در گذر زمان و به دلیل بی‌توجهی مسئولان روز به روز بیشتر به نابودی نزدیک میشود، تا همین چند سال پیش به عنوان محلی برای نگهداری شتر‌ها و احشام عشایر محلی مورد استفاده قرار می‌گرفت. همکنون نیز وضعیت مناسبی نداشته و تنها و بدون هیچ گونه رسیدگی در دل کویر روزگار سپری می کند. کند بودن روند مرمت این کاروانسرا، چهرۀ آن را به صورت یک ویرانه تبدیل کرده و بازدیدکنندگان را دل آزرده می کند.
ورامین پس از ری در جریان شهرنشینی تهران بزرگ نقش مهم داشته است. ورامین همکنون قطب بزرگ صنعتی ـ کشاورزی تهران به حساب می آید.
دشت ورامین در حقیقت یک انبار غله برای ساکنین تهران محسوب می شود. از انواع محصولاتی که در این دشت حاصلخیز پرورش میابد می توان به پنبه و خربزه و انواع و اقسام صیفی جات اشاره کرد.
ورامین جغرافیا
شهرستان ورامین در جنوب شرقی شهرستان تهران قرار دارد این شهر از شرق به استان سمنان از غرب به شهرستان ری و از شمال به شهرستان تهران و از شمال شرق به به شهرستان دماوند و از جنوب به قم محدود می شود. مساحت این شهرستان ۲۲۸۸ کیلومتر مربع است که شامل چهار شهر به نام های ورامین، پیشوا، جوادیه و قرچک می شود. از آب جاجرود برای آبیاری زمینهای کشاورزی این منطقه استفاده می شود.
ورامین، تاریخ و آثار تاریخی
سکونت در دشت ورامین سابقه ای طولانی دارد. همکنون در این دشت تیه های معروفی چون تپه پوئینگ وجود دارد که آثار آن مربوط به هزاره پنجم پ.م است. این دشت در دورانهای مختلف در کنار ری که مرکز بزرگ تمدن بوده است، سکونتگاه انسان بوده است . آثار مختلفی که در این دشت باقی مانده است شاهدی بر این سخن هستند. برخی از مهمترین آثار دشت ورامین عبارتند از ׃
تپه پودینگ ׃ هزاره پنجم پ.م
تپه میل وتپه چال ترخان׃ از دوران ساسانی
مقبره علاء الدوله׃ از دوران ایلخانی (جانشینان مغول)
مسجد جامع (جمعه) ورامین׃ از دوره ایلخانی (جانشینان مغول)
امام زاده یحیی ورامین: از دوره ایلخانی (جانشینان مغول)
امام زاده حسین رضا: از دوران تیموری
امامراده جعفر: از دوران تیموری
امامزاده جعفر از دوران صفوی
بقعه شاهزاده محمد:از دوران قاجاریه
شاهزاده حسین: از دوران ایلخانی (جانششینان مغول)
تپه میل:
این تپه بزرگ در روستای ٭ده نو٭ قرار دارد. تپه میل تپه ای بزرگ است که بر بالای آن بنایی چهار تاقی وجود دارد. بنای احداث شده بر روی این تپهبا سنگ و ساروج(نوعی ملاط) و خشت وگل ساخته شده است و مربوط به دوره ساسانی است.
مسجد جامع ورامین:
این مسجد یکی از مهمترین مساجد ایران است که در زمان ایلخانی (مغول) ساخته شده است. تاریخ ساخت این مسجد بین سال های ٧٢٢ تا ٧٢٦ (ه. ق.) است. بنای مسجد در سال ٨١٥ (ه. ق.) تعمیر و مرمت شده است. برای زیبا کردن این ساختمان از کاشیکاری و گچبری استفاده شده است.
برج علاء دوله:
این بنا در کنار یک میدان در وسط شهر ورامین قرار دارد.بر اساس انچه در کتیبه بنا امده است این ساختمان مربوط به علا دوله بوده است که در زمان مغول ها وفات یافته است . این بنا متعلق به سال ٦٨٠ (ه.ق) است. برج علا دوله ١٢ متر ارتفا دارد . ارتفاع گمبد این بنا هم ٥ متر است و دو پوشش دارد.
منابعی برای مطالعات بیشتر در باره ورامین:
: کیانی ٬ محمد یوسف ٬ معماری ایران دوره اسلامی٬ تهران ٬ انتشارات سمت١٣٧٩
:کیانی ٬ محمد یوسف ٬ تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی ٬ تهران ٬ انتشارات سمت.١٣٧٤
:اذری دمیر چی ٬حسن. جغرافیای تاریخی ورامین٬ تهران١٣٥٠
:زنده دل٬ حسن٬ استان تهران٬ تهران٬ انتشارات سازمان ایرانگردی و جهانگردی . ١٣٧٦
این شهرستان دارای دو بخش ( مرکزی و رودهن ) و پنج دهستان و شهرهای دماوند، رودهن، گیلاوند و آب سرد است. شهرستان دماوند کوهستانی است و در بخش جنوبی آن ناهمواری ها، کمتر از بخش شمالی شهرستان است. برخی مراکز دیدنی دماوند عبارتند از: دریاچه تار و ممج، چشمه اعلاء، آب معدنی قلعه دختر، چشمه معدنی البرز در آب علی، چشمه تیزآب، آبشار شکرآب، غار گل زرد، مسجد جمعه سلجوقی، مقبره شیخ شبلی و ...
فیروزکوه شهری است در قالب رشته کوه های البرز.در تقسیم بندی رشته کوه های البرز این رشته کوه ها به سه قسمت شرقی،غربی و مرکزی تقسیم می شوند که بخش مرکزی آن حد شمالی استان تهران را شامل می شود. کوه دماوند و قله آن به ارتفاع 5671 متر در این قسمت واقع است.
حد نهایی در شمال شرقی دیواره های البرز شهر فیروز کوه و دره فیروز کوه را شامل می شود.
آب و هوایی منطقه مرطوب وسرد سیر است.زمستان های این ناحیه بسیار سرد و طولانی است و به جرات می توان گفت که سرد ترین و مرطوب ترین شهر تهران شهر فیروز کوه و نواحی همجوار آن است.
شهر فیروز کوه در تقسیمات استانی یکی از دوازده شهر اصلی استان به حساب می آید.
این شهر از شمال به
استان مازندران ، از جنوب به استان سمنان و از شرق به شهرستان دماوند و توابع آن
محدود می شود.
فیروز کوه وآثار تاریخی آن
فیروز کوه در ادوار مختلف تاریخی مورد توجه انسان ها بوده است و آثار باستانی موجود در این منطقه این سخن را تائید می کنند.
مهمترین یادگار های برجای مانده در این شهر از روزگاران گذشته عبارتند از:
کاروانسرای گدوک:از دوره ی ساسانی
سرخ قلعه طرود: ار دوره ساسانی
مجموعه بنا های تاریخی بادرود: از همه دوره های اسلامی
امام زاده عسگری شهر آباد: از همه دوره های اسلامی
امام زاده احمد و محمد طارمی: از قرن هشتم هجری قمری
بنای تاریخی گورگنبد: از قرن هفتم و هشتم هجری قمری
برج سنگی (گنبد گبری طارس): از قرن هفتم و هشتم هجری قمری
کاروانسرای سنگیامین آباد: از دورا صفوی(قرن دهم و یازدهم هجری قمری)
امامزاده عبدالله ، امامزاده عبدالقهار، امامزاده عبد الجبار: از دوران صفوی و قاجار
نقش بر جسته تنگه واشی: از دوران قاجار.
تنگه واشی(ساواشی)
تنگه واشی یا بهتر بگوییم ساواشی(savasi) در شمال شهر فیروز کوه واقع است.
نامگذاری این تنگه به سبب رودی است به همین نام که از آن جا می گذرد.(واشی در معنای لغت به معنای دروغ گو است در محل معتقدند نام گیاهی در گذشته بوده است )
رود خانه ساواشئ 25 کیلومتر طول دارد و از ارتفاع 2750 متری سرچشمه می گیرد و در نهایت با پیوستن رود های کور سفید، فیروز کوه وحبله رود به دشت کویر وارد می شود.بنابر این مسیر کلی آن شمال به جنوب است در مسیر این رودخانه روستاهای جلیز جند(jelizjand) نام آور و حسن اباد قرار دارد. در منطقه دو تنگه وجود دارد که اولی را (واشی)و دومی را (سا)گویند و در کل هر دو تنگه را سا واشی گویند.تنگه واشی ار نظر پوشش گیاهی و جانوری موقعیتی خاص دارد.
نقش بر جسته قاجاری تنگه واشی
این اثر در 5 کیلومتری غرب روستای جلیزجند واقعشده است ابعاد این نقش برجسته،6*7 متر است ودر سمت چپ رودخانه در محلی تنگ و باریک قرار دارد.(در هنگام ورود به تنگه این اثر در سمت راست شما قرار دارد)
به طور کلی این نقش برجسته دارای قابی بزرگ است که در آن صحنه یک شکار شاهی به تصویر کشیده شده است.در بالای این نقش برجسته ، چهار ردیف و در پایین آن دو ردیف کتیبه به خط نستعلیق وجود دارد که در ان وقایع زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار به همراه اشعار و آیات قرآنی نوشته شده است. در وسط این نقش برجسته ، فتحعلی شاه قاجار سوار بر اسب است و در حال شکار گوزن می باشد. چند نفر از افراد سلطنتی همچون عباس میرزا ، دور تا دور شاه قرار دارند که همگی در مراسم شکار شوکت کرده اند.
زیستگاه تنگه واشی
تنگه واشی منطقه کوهستانی و معتدل با آب و هوایی خنک است.که معمولا به دلیل بارش زیاد برف و باران دارای رود خانه هایی پر آب می باشد.مقدار آب این رودخانه ها بستگی به میزان بارش برف در زمستان سال قبل دارد.
از نظر پوشش گیاهی این منظقه سر سبز و گونه های گیاهی آن خاص این نوع مناطق آب و هوایی(معتدل) است.
غالب گیاهان منطقه ،درختان بید و درختچه های گلپر است و در عین حال از نظر گیاهان علفی، کلاغک (muscari) تیره اصلی گیاهان علفی غالب در منطقه است.
درختان میوه موجود در این منطقه نیز خاص مناطق معتدل اند درختانی همچون گردو و زرد آلو در این منطقه به چشم می خورد. در عین حال در مسیر حرکت رود خانه و لا به لای تخته سنگ ها ، گیاهانی همچون خزه ، سرخس ، جلبک به چشم می خورند که مخصوص مناطق مرطوب می باشند.
در مسیر عبور از این کوهستان ها، گلسنگهای زیادی به چشم می خورند که ظاهری سبز رنگ وگلهای بسیار کوچکی در سطحدارند. گلسنگها به سختی به دیواره تخته سنگها چسبیده اند و یکی از عوامل فرسایش و تخریبی سنگها به حساب می آیند.
